Anayasa Mahkemesi Genel Konseyi, haklarında kararın açıklanmasının geri bırakılması (HAGB) kararı verilenlerin yaptıkları ferdî müracaatlarda, uygulamayı irdeledi.
Resmi Gazete’de yer alan karara nazaran, çeşitli biçimlerde açıkladıkları fikirleri yahut katıldıkları toplantı ve şov yürüyüşlerindeki hareketleri nedeniyle 19 müracaatçı hakkında, “terör örgütü propagandası yapmak”, “hakaret” ve “kanuna karşıt toplantı ve şov yürüyüşü düzenlemek” kabahatlerinden davalar açıldı.
Hapis ya da isimli para cezası alan ve haklarında HAGB kararı verilen bu şahıslar 5 yıl kontrol altına alındı.
HAGB kararlarına karşı yaptıkları itirazlardan sonuç alamayan müracaatçılar, “denetim altına alınmalarının tabir özgürlüğü ile toplantı ve şov yürüyüşü düzenleme haklarını ihlal ettiği” teziyle Anayasa Mahkemesi’ne kişisel müracaatta bulundu.
Yüksek Mahkeme, müracaatçıların, Anayasa’nın 26’ncı ve 34’üncü hususlarında teminat altına alınan “ifade özgürlüğü” ile “toplantı ve şov yürüyüşü düzenleme hakkı”nın ihlal edildiğine karar verdi.
Mahkeme, ihlallerin sonuçlarının ortadan kaldırılması için karar örneklerinin yargılamayı yapan mahkemelere ve bilgi için TBMM’ye gönderilmesini kararlaştırdı.
TEMEL HAK VE ÖZGÜRLÜKLERE MÜDAHALE
Anayasa Mahkemesinin münasebetinde, ceza ölçüsü 2 yılın altında olan cürümlerde uygulanan HAGB’nin sanığı 5 yıl kontrol altına aldığı, bu müddet içinde diğer bir cürüm işlenmemesi halinde de belgenin düşmesi manasına geldiği söz edildi.
Gerekçede, Anayasa Mahkemesinin, daha evvel de çeşitli fikir açıklamaları nedeniyle verilen HAGB kararlarının ve hükmedilen kontrol müddetlerinin, “bireylerin söz yahut basın özgürlüğü ya da toplantı ve şov yürüyüşü düzenleme hakkı üzere birtakım temel hak ve özgürlüklerine müdahale ve ihlal teşkil ettiği”ne karar verdiği anımsatıldı.
“BERAATE SEÇENEK DEĞİL”
Beraat kararına seçenek bir karar tipi olmayan HAGB’nin prensip olarak beraat etme oranlarını etkilememesi gerektiği belirtilen münasebette, istatistiklere bakıldığında, HAGB kurumu yürürlüğe girdikten sonra verilen beraat oranlarında düşüş yaşandığı aktarıldı. Münasebette, şunlar kaydedildi:
“Bu çerçevede Anayasa Mahkemesi, daha evvel verdiği ihlal kararlarını, eldeki müracaatta incelenen HAGB belgelerindeki Anayasa’ya karşıtlıkları, AİHM içtihadını ve Yargıtayın birebir bahiste verdiği çok sayıda bozma kararını birlikte değerlendirdiğinde, derece mahkemelerinin, HAGB kararı verilen belgelerde, adil yargılanma hakkının neredeyse tüm prensiplerini sistemsel biçimde yok sayarak, metot garantilerini istismar ettikleri kanaatine varmıştır.”
“FARKLI SESLERİN SUSTURULMASINA HİZMET EDİYOR”
Usul teminatlarının bu halde istismar edildiği yargılamalar sonucunda, müracaatçılar hakkında HAGB kararı verilmesinin, müracaatçıların tabir özgürlükleri ile toplantı ve şov yürüyüşü düzenleme hakları üzerinde ağır ve tümüyle keyfi bir müdahale baskısı oluşturduğu belirtilen münasebette, şu tespitler yapıldı:
“HAGB kurumunun bu formda uygulanması, sadece daha evvel cezalandırılmış şahısları, Anayasa’nın 26. ve 34. hususları ile korunan haklarını bir daha kullanmaktan caydırmakla kalmaz, hiç kuşkusuz tıpkı vakitte toplumun öbür mensuplarını da fikirlerini serbestçe açıklamaktan ve toplantı ve şovlara katılmaktan caydırır. Yöntemsiz yargılamalar sonucunda cezalandırılma dehşetinin doğurduğu caydırıcı tesir, toplumdaki ve kamuoyundaki farklı seslerin susturulmasına yol açar ve hiç kuşkusuz çoğulcu toplumun sürdürülebilmesine de mani olur.
Tüm bu nedenlerle mevcut yasal düzenlemeler, HAGB kurumunun uygulanmasından kaynaklanan ve belirtilen meseleleri gidermeye yetmemekte, müracaatçıların tabir özgürlüğü ve toplantı ve şov yürüyüşü düzenleme hakkı üzere çeşitli temel hakları üzerinde oluşan caydırıcı etkiyi sistemsel olarak giderememektedir.”
HAGB KARARLARINA İTİRAZ
Mevcut sistemde, itiraz mercilerinin, HAGB itirazları üzerine verdikleri kararların, “dosya üzerinden, yeknesak halde ve birden fazla sefer bir cümleden ibaret münasebetlerden oluştuğu”nun görüldüğü belirtilen münasebette, uygulamada, itiraz mercilerinin, makul bir münasebetle karşılık vermeleri gerektiği aktarıldı. Münasebette, lakin bu mercilerin, sistemsel olarak bu yükümlülüklerini yerine getirmedikleri sonucuna ulaşıldığı tabir edildi.
Mevcut yasal düzenlemelerin, HAGB kurumunun uygulanmasından kaynaklanan meseleleri gidermeye yetmediği vurgulanan münasebette, şöyle denildi:
“Nitekim görülmektedir ki ne 5271 sayılı Kanun’da HAGB kurumuna ait yapılan yasal değişiklikler ne Yargıtayın mevzuya ait içtihatları ne de birinci derece mahkemelerinin uygulamaları kararda detaylı biçimde ortaya konulan sıkıntıları ortadan kaldırmakta kâfi olmuştur. Bir bütün olarak HAGB kurumunu oluşturan mevzuatın, başta tabir özgürlüğü olmak üzere temel hak ve özgürlüklerin daima ihlallerine yol açan yapısal problemler ihtiva ettiği ve kelam konusu sıkıntıların kanun koyucunun düzenlemesi dışında bir yolla ‘söz gelimi yargı organlarınca yapılan yorumlarla’ ortadan kaldırılmasının mümkün olmadığı sonucuna ulaşılmıştır.
Mevcut uygulamanın süregelen ihlalleri önlemede açıkça yetersiz kalması karşısında temel hak ve özgürlüklerin ihlal edildiği savlarının öncelikle olağan yasa yolları ile tahlile kavuşturulması için itiraz yolunun aktifleştirilmesi ya da istinaf/temyiz kanun yollarının açılması üzere birtakım yasal düzenlemeler yapılması ve böylece HAGB kararlarının Anayasa Mahkemesince birinci elden incelenmesi ihtimalinin önüne geçilmesi gerekmektedir.”